‘Het dominante model was lange tijd dat geweld in relaties voortkwam uit een verlangen naar macht. Macht over vrouwen in dit geval. Dat is een interessante kijk, maar het blijkt niet erg behulpzaam in de praktijk,’ vertelt Lieven Migerode, gecertificeerd EFT-therapeut in Leuven, waar hij al veertig jaar met koppels werkt. Inmiddels is uit onderzoek gebleken dat mannen en vrouwen even agressief zijn in relaties en dat bij stellen van hetzelfde geslacht er even vaak geweld voorkomt.

Nood

Dat oude model klopte ook niet met wat Lieven en zijn collega Jef Slootmaeckers in hun praktijk zagen. Als Lieven vroeg hoe een ruzie was geëindigd, merkte hij vooral veel angst bij stellen om over het geweld te beginnen. ‘Een van de twee zei dan besmuikt “met geweld” en vroeg gelijk: “mogen we dan nog wel terugkomen?”’ Lange tijd was het ‘not done’ om stellen samen te behandelen wanneer er sprake was van partnergeweld. ‘Ik voelde nood bij mensen om samen in therapie te mogen zijn voor hun relatie. Het was duidelijk dat partners elkaar wilden blijven zien en dat ze wilden dat het geweld stopte.’

Koud en warm

Ze onderschrijven, net als Sue Johnson, het door Michael P. Johnson ontwikkelde onderscheid tussen ‘koud’ en ‘warm’ geweld. Koud geweld is dwingend geweld waarbij er geen wederkerige hechtingsrelatie is. Bij warm geweld komt het geweld voort uit hechtingsbehoeften. Dat zijn de stellen die Lieven in de behandelkamer krijgt. ‘Het moet dus niet eerst fysiek veilig zijn voor de therapie kan starten, maar er moet in therapie meer emotionele veiligheid komen, zodat er ook fysieke veiligheid kan ontstaan. EFT helpt mensen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun behoeften. Ze leren herkennen dat hun schelden een roep is om aandacht; of dat ze dichtklappen als ze zich overspoeld voelen.’

Schamen

Maar maak je dan vooraf afspraken met een stel als er sprake is van geweld? Bijvoorbeeld als kinderen mishandeld worden of een van beiden in het ziekenhuis is beland? ‘Patiënten vertellen vaak niet dat er sprake is van geweld; ze schamen zich daarvoor. Alleen als we het stel, inclusief geweld, welkom heten wordt deze schaamte tegengegaan en wordt het voor hen makkelijker om deze pijn met ons therapeuten te delen. Ik vind het ook echt dapper als mensen het durven te vertellen. Stellen voelen aan hoe je over conflicten spreekt, hoe begrijpend de therapeut is over geweld. Als je hun lijden kunt vangen, gaan mensen open.’ Pas dan, stelt hij, kan er gewerkt worden aan meer emotionele en fysieke veiligheid.

IJsberg

Want het stel zelf wil niets liever dan dat het geweld stopt. ‘Ze komen bij mij omdat ze elkaar willen terugvinden. Ik zie het geweld als het topje van de ijsberg, onder water zit de hechting.’ Zeker als er kinderen bij betrokken zijn, is de neiging groot om te staren naar het topje van de ijsberg. Ons brein fixeert zich op gevaar. ‘Maar het gaat erom om het hechtingsdrama onder de waterlijn terug te zien en niet te blijven staren naar het topje van de ijsberg.’

Om bij het hechtingsdrama te komen, zul je als therapeut de ijsberg moeten laten smelten. Dat doe je met veel warmte. ‘Deze mensen leven in een wereld waarin iedereen een oordeel over hen heeft en het stel uiteen wil halen. Ze raken steeds verder geïsoleerd.’ Als therapeut staat hij aan de kant van de hoop. Het morele oordeel is voor anderen. Daar zijn instanties voor zoals jeugdzorg, de politie en de rechtelijke macht. ‘Ieder zijn job.’

Mitella

Een paar weken terug nog kwam er een stel binnen, zij met een arm in een mitella. Hij had haar geslagen. Dan moet Lieven erg op zijn gelaatsuitdrukkingen letten en geen afkeuring laten blijken. ‘De man schaamde zich diep. Hij zou de minste veroordeling gemerkt hebben. Zij was nog niet zover dat ze het op wilde geven, al kon ze wel zeggen dat ze zich dat afvroeg. In die zin voelde zij zich ook veilig in de sessie, en was er ruimte om de twijfel openlijk te uiten.’

Koppels met geweld gaan twee keer zo vaak uit elkaar, laten cijfers zien. ‘Dan is het net zo belangrijk dat ze begrijpen waarom ze uit elkaar gaan. Want soms ontstaat het grootste gevaar pas als er paniek opkomt dat de band wordt verbroken.’

Overspoeld

Het geweld komt voort uit hechtingspijn. ‘De dynamiek is hetzelfde als bij andere stellen, alleen intenser omdat ze beiden kampen met diepe kinderlijke kwetsuur. Ze vragen zich af: wie is er voor mij? Of wat is er mis met mij, ben ik niet goed genoeg? En dan vinden ze elkaar en hebben ze het idee dat ze in die ander, die met een soortgelijk trauma kampt, “eindelijk” iemand hebben gevonden die hen echt begrijpt.’

Maar als er later barstjes komen in de relatie, hebben ze onvoldoende emotionele bagage in huis om daarmee om te gaan. ‘Ze vrezen alles te verliezen. Ze gaan zich aan elkaar vastklampen. Of ze raken emotioneel overspoeld. Oude beschermingen gaan opspelen in het heden. Uit onderzoek blijkt dat in zestig procent van de gevallen beide partners fysiek worden. De dader blijft verantwoordelijk voor het geweld, maar geweld vindt niet plaats in een vacuüm, het vindt plaats in de ons bekende cyclus.’

Vertragen

Om EFT toe te passen in relaties die lijden onder geweld, zul je alles in het kwadraat moeten doen, stelt Lieven. Het stel nog uitgebreider welkom heten, nog meer accepteren en valideren, nog vaker herhalen, maar bovenal: nog meer vertragen. ‘Zodra ze uit hun window of tolerance dreigen te schieten, grijp ik in en vertraag. Ik vertel bijvoorbeeld wat het met mij doet. “Jullie vinden elkaar zo belangrijk en dan reageer je zo snel. Dat moet vermoeiend zijn.” Daarmee krijgen de gebeurtenissen coherentie voor het stel en breng ik hun reflectie op gang.’

Kindpositie

Koppels waarbij geweld speelt, daar krijgt ongetwijfeld iedere relatietherapeut mee te maken. Toch kun je daar als therapeut ook je eigen grenzen hebben, zegt Lieven. ‘Als het je niet lukt om je in te leven, als je niet op je gemak bent en geen therapeutische relatie kunt leggen, dan is het zeer professioneel om een stel door te verwijzen naar een ander. Bijvoorbeeld omdat je als kind hebt gezien hoe jouw ouders alsmaar vochten en jij weer in de kindpositie schiet. Ik denk ook niet dat het goed is om dit werk de hele week te doen. Het is te intens. Je moet echt je koppie en je hart erbij hebben en gelijk ingrijpen en vertragen als het koppel dreigt te escaleren.’

Lieven Migerode en Jef Slootmaeckers spreken op de EFT World Summit op 3 en 4 juni in Haarlem. Hun meest recente boek ‘Vechten voor de liefde. Een eigenwijze kijk op conflicten en partnergeweld’ voor stellen die meer willen weten over EFT bij partnergeweld, verscheen deze maand. Eerder verscheen van hun hand ‘Partnergeweld en Emotionally Focused Therapy’.

Zie ook het artikel over de boekpresentatie.